CERKAK

CÊRKAK

Asiling kasusastran Jåwå iku manékå warnå wujudé. Ånå sing wujud gancaran (prosa), têmbang, lan gêguritan. Wujud gancaran atêgês andharan. Sing kalêbu gancaran yaiku cêrkak, cêrbung, novèl lan dongèng.

A.  TÊGÊSÉ CÊRITÅ CÊKAK

Cêritå cêkak utåwå cêrkak yaiku sawijining karangan kang nyritakaké bab-bab kang ånå gayutané karo lêlakon manungså kanthi ringkês, anggoné nyritakaké såkå wiwitan, tuwuh drêdah, nganti cårå ngrampungaké masalah. Cêrkak iku sawijining karangan kang awujud prosa kang nggambaraké saklêbatan lêlakoning urip parågå lan cêritå iku biså rampung diwåcå sapisan lungguh. Dadi cêrkak yaiku sawijining karangan kang awujud prosa kang nyritakake nyritakaké bab-bab kang ånå gayutané karo lêlakon manungså kanthi ringkês, anggoné nyritakaké såkå wiwitan, tuwuh drêdah, nganti cårå ngrampungaké masalah lan cêritå iku biså rampung diwåcå sapisan lungguh.

Prosa utåwå gancaran iku salah sawijining karya sastra kang digawé kanthi wujud cêritå bébas, ora kaikêt déning rima lan irama. Lêlakoning parågå kang dicritakaké ånå ing sajroning cêrkak iku bab panguripan tokoh kang diwêrnani padudon, praståwå kang nrênyuhaké utåwå nyênêngaké lan nduwèni kesan kang ora gampang dilalèkaké. Måcå cêrkak iku bédå karo måcå karya sastra liyané. Supåyå éndah lan biså narik kawigatèn, måcå cêrkak kudu nggatèkaké ngênani pakêcapané, laguné ukårå (intonasi), ekspresi utåwå owah lan obahé praupan, sing ora kalah wigati, yaiku pamåcå kudu ngêrtèni isiné cêrkak, supåyå biså njumbuhaké antarané intonasi, pangucapan, lan ekspresi.

B.  TITIKANE CÊRKAK

Cêrkak nduwèni titikan kang bédå karo karya sastra liyané. Titikané cêrkak kasêbut yaiku:

1.    Cêritané ringkês.

2.    Urutané cêritå luwih prasåjå (sederhana).

3.    Gêgayutan karo lêlakon manungså.

4.    Alur dumadiné cêritå såkå wiwitan, drêdah, lan ngrampungaké pêrkårå.

5.    Têmbung-têmbung kang kagunakaké cacahé 500-5.000 têmbung.

6.    Paragané sêthithik.

7.    Témané prasåjå.

8.    Ånå piwulangé sanadyan ora dicêthakaké (story image).

9.    Cêritané ora mung ngåyåwårå, nanging akèh pigunané (isi piwulang) tumrap uriping manungså. Biså kanggo hiburan (tontonan) lan tuntunan.

C.  UNSUR INTRINSIK ING CÊRKAK

1.    Tema, yaiku gagasan pênting sajroning cêritå .

2. Alur/plot, yaiku lêlakoné pårå parågå/urutaning cêritå wiwit lêkas nganti pungkasan. Alur/plot kapérang dadi 5 (limå) yaiku:

a.    Exposition, yaiku nêpungaké kahanan, parågå, lan sêsambungan antarané parågå siji lan sijiné kang dicêritakaké,

b.      Complication, yaiku njlèntrèhaké kêdadéan kang ndadèkaké sumbêring pêrkårå.

c.       Rising action, yaiku wimbuhé pêrkårå kang dialami déning paragané,

d.     Turning point, yaiku nêmtokaké parågå kang biså ngrampungi pêrkårå åpå orané. Pérangan iki ugå kasêbut klimaks,

e.       Ending, yaiku kabèh pêrkårå kang diadhêpi déning pårå paragané wis biså dirampungaké.

3.    Parågå, yaiku pårå pawongan kang nindakaké cêritå.

4.    Penokohan, yaiku nêrangaké watak wantuné pårå parågå.

5.    Setting/latar, yaiku ngrêmbug papan, wêktu dumadiné cêritå, lan swasånå sajroning cêritå .

6.    Amanat, yaiku piwulang bêcik kang biså dijupuk såkå cêritå  kang diwåcå.

7.    Sudut pandhang (point of view), yaiku kêpriyé anggoné ngêtrapaké awaké pengarang nalikå nyritakaké. Posisi pengarang iku ånå loro, yaiku:

a.    Dadi wong kapisan   : dadi tokoh kang biså disawang ånå ing sajroning cêritå,

b.    Dadi wong katêlu     : dadi tokoh kang sadêrmå mung nyritakaké

D.  SINOPSIS CÊRITÅ

Sinopsis yaiku ringkêsan sawijining cêritå. Ringkêsan yaiku salah sawijining wujud nyêkakaké sawijining cêritå kanthi têtêp migatèkaké unsur-unsur intrinsik sawijining cêritå iku. Gawé sinopsis iku cårå kang efektif kanggo ngaturaké sawijining cêritå sajroning wujud cêrkak. Sajroning sinopsis kaéndahan gaya bahasa, ilustrasi, lan penjelasan-penjelasan diilangaké, nanging têtêp gumathok marang isi lan gagasan umum pangriptå.

Sinopsis lumrahé diwatêsi déning cacahing rai. Dawané sinopsis lumrahé sêpêrlimå utåwå sêpêrsêpuluh såkå dawané karangan asliné. Cårå gawé sinopsis, yaiku:

1.    Måcå naskah asli kanggo golèk gagasan umumé panulis,

2.    Nyathêt gagasan utama kang pênting,

3.    Ngrantam manèh gagasan utama dadi paragraf,

4.    Dialog utåwå monolog cukup ditulis isi utåwå garis utamané,

5.    Sinopsis ora kênå owah såkå lakuné cêritå asli.